بسمه تعالی
پروردگار با نام تو آغاز می‌کنم که هم آغازی و هم پایان، آغاز هر آغازی و پایان هر پایان، همه چیز از تو سرچشمه می‌گیرد و به تو بر می‌گردد. هیچ چیز از قلمرو حاکمیت تو بیرون نیست پس هیچ چیز از محدوده علم تو نیز خارج نیست چون علم تو محدوده ندارد و حاکمیتت حد و اندازه. امروز می‌خواهم از انقلابت بنویسم پس کمکم کن که برای تو بنویسم.
وقوع انقلاب اسلامی‌در ربع آخر قرن بیستم،باعث ایجاد تحولاتی هم در انقلاب شد و به تعبیری انقلابی در انقلاب‌ها ایجاد کرد.این انقلاب باعث شد که برخی از اندیشمندان سیاسی و نظریه پردازان انقلاب در دیدگاههای خود راجع به ریشه‌ها و علل وقوع انقلاب‌ها تجدید نظر کنند.به عنوان نمونه خانم اسکاچپول که در همان سال پیروزی انقلاب اسلامی‌رساله دکتری خود را با عنوان"دولتها و انقلاب‌های اجتماعی" منتشر کرده و بر نقش عوامل ساختاری نظیر دولت،ارتش و نظام بین الملل در وقوع انقلاب‌ها تاکید کرده بود،با پیروزی انقلاب اسلامی‌در نظریه خود تجدید نظر کرد و نقش عوامل فرهنگی و ایدئولوژیک را در پیروزی این انقلاب اساسی دانست.
از میان اندیشمندان اسلامی‌که تعریفی از انقلاب اسلامی‌ارائه داده اند می‌توان به امام خمینی(ره)،بنیانگذار انقلاب اسلامی، آیت الله خامنه ای،شهید مطهری،آیت الله طالقانی و کلیم صدیقی اشاره کرد.
- امام خمینی(ره) : حضرت امام (ره) بطور مستقیم به تعریف انقلاب نپرداخته اند، اما می‌توان از مجموع فرمایشات آن بزرگوار تصویری کامل از نگاه ایشان به انقلاب اسلامی‌ارائه کرد. از نظر امام (ره) :
اولاً ، انقلاب یک تحول بنیادین همه جانبه در همه ابعاد زندگی اجتماعی و فردی مردم بود:« اين جنبش داراى يك معناى اسلامى- سياسى است؛ و جنبش گذشته فقط سياسى بود. جنبش كنونى عمقش بيشتر، و اميد به پيروزىاش بيشتر است؛ اميد كه اين نهضت را نتوانند خاموش سازند.»[1]هم چنین می‌فرمایند:« خداى تبارك و تعالى در مدت كمى همچو متحول كرد اين ارواح طيبه را، همچو پشت و رو كرد اين نفوس قدسيه را. . . اين تحول يك معجزه واضحى است كه در يك مدت كوتاهى براى يك ملت، در همه اقشار، اين تحول پيدا شد.»[2]
ثانیاً، این تحول یکباره واقع نشد بلکه به مرور زمان صورت گرفت وفرایندی بود که از دوران پهلوی اول به مرور رخ داد.[3]
ثالثاً این تحول بنیادین در راستای مبانی و اصول بنیادین اسلام صورت گرفت :« انقلاب اسلامى بر مبناى اصل توحيد استوار است كه محتواى اين اصل در همه شئون جامعه سايه مىافكند. در اسلام، تنها معبود انسان و بلكه كل جهان، خداست كه همه انسانها بايد براى او يعنى براى رضاى او عمل كنند. هيچ چيز و هيچ كس را نپرستند. . . . در آن صورت همه روابط بين انسانها، چه اقتصادى و يا غير اقتصادى در داخل چنين جامعهاى و در رابطه اين جامعه با خارج تغيير مىكند و ضوابط عوض مىشود، همه امتيازات لغو مىشود. فقط تقوا و پاكى ملاك برترى است. . . . ضوابط و معيارهاى متعالى الهى و انسانى، مبناى پيمانها و يا قطع روابط است.»[4]
رابعاً، هدف این حرکت پیاده کردن احکام اسلام بود:« قانون اساسى و ساير قوانين در اين جمهورى بايد صد در صد بر اساس اسلام باشد. و اگر يك ماده هم بر خلاف احكام اسلام باشد، تخلف از جمهورى و آرا اكثريت قريب به اتفاق ملت است. بر اين اساس، هر رأيى يا طرحى كه از طرف يك يا چند نماينده به مجلس داده شود كه مخالف اسلام باشد، مردود و مخالف مسير ملت و جمهورى اسلامى است»[5]
بر اساس آنچه که در بالا آمد می‌توان گفت ، از نظر امام خمینی« انقلاب اسلامی‌حرکتی ناشی از یک تحول بنیادین و عمیق در ملت ایران در چارچوب و بر اساس مبانی و اصول بنیادین اسلام در بستر زمان بود که با هدف پیاده کردن واجرای احکام اسلام و تشکیل نظام اسلامی‌رخ داده است»
-مقام معظم رهبری(مدظله): ایشان درتبیین مفهوم انقلاب اسلامی‌می‌فرماید: «انقلاب یک تفسیر اسلامی‌و الهی است؛ ما انقلاب را یک تحوّل اخلاقی، فرهنگی و اعتقادی می‌دانیم که به دنبال آن‌ها تحول اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و آنگاه رشد همه جانبه ابعاد انسانها می‌آید. » همان طور که در آیه قرآن است «ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم».[6]
مقام معظم رهبری انقلاب را مثل یک کوره‌ى گدازنده، تغییردهنده‌‌ی شکل و نظم عناصرِ موجود در جامعه و مانند اکسیری می‌دانند که تغییردهنده و دگرگون‌کننده‌ی یک جامعه است. البته این تغییر و دگرگونی فقط در سطح مناسبات اجتماعى جامعه رخ نمی‌دهد، بلکه در درجه‌ى اول، در لایه‌ى درون انسانها و در دل و ذهن آن‌ها ایجاد می‌شود[7] و مردم در آن نقش اصلی را دارند و ناظر به اصول و مبانی اعتقادی و اجتماعی جامعه است.[8]
ایشان انقلاب اسلامی‌را اینگونه تعریف می‌نمایند:" حرکت اسلامى و انقلاب اسلامى، عبارت است از طغیان بر ارزش‌هاى جاهلى و نظام‌هاى طاغوتى که بشر را به زنجیر کشیده و موجب ظلم و فساد و تبعیض طبقاتى و نژادى و... پس، حرکت صحیح اسلامى، صف‌بندى میان دو نظام ارزشى و مبارزه‌ى میان دو فرهنگ است: فرهنگ به زنجیر کشیدن بشر و فرهنگ نجات بشر.[9] به این ترتیب تعریف انقلاب اسلامی‌در لسان مبارک مقام معظم رهبری واجد همان ویژگی‌هایی است که در دیدگاه امام خمینی(ره) وجود داشت و واجد همان عناصر است:
-تحول اساسی و بنیادین در تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی مردم
- بر اساس مبانی و اصول و جهان بینی اسلامی
- توسط همه اقشار مردم صورت گرفت .
- بطور مستمر و در بستر زمان صورت گرفته و هنوز ادامه دارد.بنابراین یک حادثه تصادفی و اتفاقی نبود[10]
-هدف آن احیا و تعمیق عقاید و احکام اسلامی‌در افکار و رفتار فرد و جامعه و برای دست یابی به کمال انسانی و تمدن اسلامی[11]
به این ترتیب از نظر ایشان انقلاب اسلامی‌پدیده‌‌‌ای همواره در حال شدن است و تا تحقق آرمان اساسی آن یعنی ایجاد تمدن اسلامی‌که همان حیات طیبه یا جامعه آرمانی است ، متوقف نمی‌شود. این قرآئت از انقلاب که همان قرائت امام خمینی نیز می‌باشد.[12] الگوی جدیدی از انقلاب را ارائه می‌کند.
-آیت الله شهید مرتضی مطهری (ره): در تعریف انقلاب اسلامی‌بر ماهیت، راه و هدف انقلاب تاکید می‌فرماید:«انقلاب اسلامی‌یعنی انقلابی که ماهیت اسلامی‌و راه اسلامی‌و هدف اسلامی‌دارد.»[13] از توضیحات بعدی ایشان می‌توان برخی خصوصیات انقلاب اسلامی‌را به شرح زیر استنباط کرد:
1.انقلاب اسلامی‌از هویت الهی و اسلامی‌برخوردار است.
2.انقلاب اسلامی‌به تاریخ و آینده بشریت خوشبین است و معتقد است همواره حق بر باطل پیروز و آینده از آن انسان‌های باتقواست.
3.در انقلاب اسلامی‌اصل، اخلاق است، نه مبارزه.[14]
-آیت الله طالقانی: در تعریف انقلاب اسلامی‌می‌فرماید:"انقلاب ،انقلاب محرومین است،انقلاب،انقلاب توده مسلمان است،انقلاب،انقلاب پیروان قرآن است."[15]
-کلیم صديقي،از اندیشمندان اسلامی، در تعریف انقلاب اسلامیمينويسد: «انقلاب اسلامي عبارت است از حركت امّت مسلمان در جهت تغيير نظام غير اسلامي موجود و جايگزين نمودن يك نظام جامع و كامل اسلامي به‌جاي آن؛ همچنين تلاش براي اجراي مقررات، قوانين و برنامههاي اسلامي در کلیه شؤون زندگي خويش(يعني امت)»[16].
تمامی‌تعاریف فوق بر گرفته از دیدگاه اسلامی‌و دینی این صاحب نظران است و به همین جهت با دیدگاههای صاحب نظران غربی تفاوت ماهوی دارد.
مفهوم شناسی انقلاب اسلامی (از دیدگاه متفکران غربی)